Waar lopen scholen op dit moment tegenaan? Welke pijnpunten kunnen we verwachten in het nieuwe schooljaar? En wat kunnen scholen daaraan doen? Dennis de Graaff, algemeen directeur en oprichter van Educto, werkt nauw samen met scholen en besturen. In dit artikel zet hij voor ons de trends in het onderwijs op een rij.
‘Ik voel me verbonden met het onderwijs, omdat ik zelf als leerkracht en schooldirecteur heb gewerkt en nu van dichtbij zie waar de uitdagingen in het onderwijs liggen’ vertelt Dennis de Graaff. ‘Ik heb alle bezuinigingen gezien en waar die toe hebben geleid. Er is veel geld bespaard op onderwijs: groepen moesten groter, er kwam steeds minder ruimte voor hulp, remedial teaching werd niet meer vanzelfsprekend. Zo werd er meer en meer bezuinigd, tot het systeem uiteindelijk vastloopt. Nu komen kinderen op dit vlak tekort; juist de kinderen die extra ondersteuning nodig hebben.’
Op het kruispunt van onderwijs en zorg probeert Educto een bijdrage te leveren met hoogopgeleide, remedial teachers, onderwijsassistenten, intern- begeleiders, orthopedagogen en andere zorgprofessionals. Zij bieden een helpende hand, nu de druk op scholen zo groot is.
De basisvaardigheden
Een van de gebieden waarop scholen momenteel veel ondersteuning nodig hebben is het versterken van de basisvaardigheden van leerlingen. Daarbij gaat het over lezen, spellen, rekenen, burgerschap en digitale geletterdheid. ‘Met de basisvaardigheden zit het niet goed. Er zijn een aantal manieren waarop wij daarbij kunnen helpen. Professionals denken mee met scholen om beleid te maken op de basisvaardigheden zodat leerlingen zo min mogelijk uitvallen, we trainen leerkrachten en we ondersteunen leerlingen die uitvallen op individueel- en groepsniveau.’
Een belangrijk thema bij de basisvaardigheden is NT2: Nederlands als tweede taal. ‘Dit is een van de gebieden waarin we ons hebben gespecialiseerd, want de basisvaardigheden zijn extra uitdagend voor kinderen die thuis een andere taal spreken en misschien ook nog een hoge leerlingweging hebben. Er zijn allerlei regelingen die scholen kunnen benutten om deze leerlingen te helpen.’
Thuiszitters
Een groot probleem in het onderwijs is het aantal thuiszitters: kinderen die geen passende plaats vinden in het onderwijs en noodgedwongen, zonder onderwijs, thuis komen te zitten. Er is een verontrustende stijging te zien van 30% ten opzichte van vorig jaar. In 2020 ging het om 5000 leerlingen, nu zijn het er al 13.000 (NOS, 2024). ‘Een van de oorzaken zit in het tekort aan schakelklassen, waar kinderen terecht kunnen die de Nederlandse taal nog niet beheersen. Ook hoog- en meerbegaafde kinderen komen vaak thuis te zitten omdat ze geen aansluiting vinden op school en daardoor sociaal-emotionele problemen of motivatieproblemen krijgen. Daarnaast is de jeugdzorg overbelast, waardoor kinderen die te maken hebben met bijvoorbeeld zware gedragsproblematiek, niet terecht kunnen bij jeugdzorginstellingen waar ze ook onderwijs krijgen.’
‘We hebben een groep met specialisten die proberen preventief te werken,’ vervolgt de Graaff. ‘Een school ziet de problematiek vaak ontwikkelen: een kind heeft geen goede aansluiting met klasgenoten, de schoolresultaten zijn zwak, de leerkracht weet niet goed hoe te handelen en de problematiek wordt erger. Wat we dan kunnen doen is iemand, we noemen dat een shadow, letterlijk in de klas bij de leerling plaatsen. De shadow probeert dat patroon te doorbreken, door de leerkracht aanwijzingen te geven maar ook door het kind te helpen: hoe zou je in deze situaties anders kunnen reageren, hoe kan ik je helpen met de leerstof, hoe kunnen we juist uitdagende leerstof voor je vinden als dit te makkelijk is.’ Een shadowbegeleider is een intensieve hulp, maar helpt goed om te voorkomen dat kinderen uitvallen.
Als kinderen al thuiszitten kunnen begeleiders thuis met kinderen aan de slag gaan om de brug te maken richting het onderwijs. ‘Wat heeft het kind nodig om weer terug te komen in het onderwijs? Wat heeft de school nodig om te zorgen dat de leerling weer in de klas past? Dat is allemaal maatwerk, bedoeld om de aansluiting met het onderwijs weer terug te vinden.’
Hulp bij overgangen
Een andere trend in het onderwijs is dat steeds meer kinderen moeite hebben met de overgang van peuterspeelzaal naar het onderwijs: de stap is dan te groot. ‘Niet ieder kind heeft thuis evenveel kansen, veel kinderen missen de juiste begeleiding om die overgang goed te laten verlopen. Vanuit budgetten voor voor- en vroegschoolse educatie (VVE) kijken we dan hoe we de peuteropvang en het kleuteronderwijs kunnen versterken. Ook dat is vooral maatwerk. Wat heeft de school of de groepsleerkracht nodig? Hoe kunnen we op beleidsniveau het programma van groep 1 en 2 zo ontwikkelen dat er een betere aansluiting is op groep 3? Met welke individuele begeleiding is een kind geholpen?’
Een belangrijke overgang binnen het onderwijs is ook de overgang van het primair onderwijs naar het voortgezet onderwijs. De Povo-subsidies bieden scholen de mogelijkheid om leerling hierbij extra te ondersteunen. ‘Daar doen we de laatste jaren veel mee. We hebben er een speciaal programma voor ontwikkeld dat ondersteund wordt door ervaren professionals. De subsidie is veranderd, maar scholen kunnen deze nog steeds aanvragen en er zijn al veel subsidies toegekend.’
De nieuwe brugfunctionaris
Een trend die veel scholen ook zal zijn opgevallen, is de groeiende beweging richting inclusief onderwijs. Inclusief onderwijs betekent dat alle leerlingen samen leren in dezelfde schoolomgeving, ook als zij een ondersteuningsbehoefte hebben. ‘Dat vraagt om een hele organisatie: er is extra begeleiding nodig voor taallessen, kleinere klassen, individuele coaching. We kijken wat de behoefte is en stemmen daar onze programma’s op af; zoals met de leerplus-arrangementen die kinderen met meer- en hoogbegaafdheid uitdagen.’
Tot slot doet ziet de Graaff uitdagingen op veel scholen in strategisch personeelsbeleid. Educto doet dan ook veel met strategisch personeelsbeleid: de inzet van zorgprofessionals om scholen te helpen bij de – momenteel altijd krappe – bezetting. ‘Daarbij gaat het niet om groepsleerkrachten: wij richten ons echt op het kruispunt van onderwijs en zorg. Als een intern-begeleider ziek wordt of een paar maanden met verlof gaat, is dat voor de school echt een probleem. De intern-begeleider heeft een belangrijke, verbindende rol in de leerlingzorg. Ze empoweren leerkrachten om te denken in oplossingen of leerlingzorg te organiseren. Zonder intern-begeleider komt het allemaal op de schouders van de groepsleerkracht terecht en die staan al zo onder druk.’
Een prachtige ontwikkeling is het ontstaan van een subsidie voor de functie van brugfunctionaris. De brugfunctionaris heeft als taak om de verbinding te zijn tussen het gezin thuis, het kind op school en – waar nodig – professionals, instanties en partners in de wijk. ‘Op die manier kunnen het welzijn en de onderwijskansen van leerlingen verbeteren en worden leerkrachten ontlast. Het idee van de overheid is dat de brugfunctionaris de verwijsfunctie overneemt van de leerkracht en ouders helpt om, in het geval van problematiek die zich achter de voordeur afspeelt, bij de juiste instantie terecht te komen. Een hele mooie trend, die kinderen en hun ouders helpt, maar ook werkdruk wegneemt bij leerkrachten.’
Een goede start van het schooljaar
Er gebeurt veel in het onderwijs, en ontwikkelingen zoals bovenstaande vragen om weloverwogen stappen op de korte én lange termijn. Wat zijn knelpunten waar scholen in de opstartmaanden tegenaan kunnen lopen? ‘De eerste maanden zullen in het teken staan van de pedagogiek en het maken van een aansluiting met het vorige schooljaar. Continuïteit in leerlingzorg is belangrijk, daarin wil je geen tijd verliezen. We zien dat veel scholen zorg die vorig jaar is ingezet ook na de zomervakantie direct weer willen gebruiken, om de doorgaande lijn te borgen. Als de sfeer in een klas niet goed is, is er maatwerk mogelijk, maar er zijn ook vaste programma’s om in te zetten zoals MeidenVenijn, Rots en Water en Kracht van de groep.’
Investeren in de mentale gezondheid van kinderen én schoolpersoneel is wat de Graaff betreft hoe dan ook veel waard. Er zijn veel tools en gratis freeware die je kunt gebruiken om in de les even de aandacht te nemen voor het mentale welzijn van leerlingen. Daarnaast adviseert de Graaff scholen om bij de herfstsignalering ook het sociaal- emotionele welbevinden mee te nemen; vaak is er bovendien een verband te leggen met de schoolse resultaten van leerlingen. Voor het welzijn van leerkrachten ligt een belangrijke taak bij de schoolleider, door regelmatig contact te maken. ‘Andere manieren zijn door het investeren in HR, enquetes naar medewerkerstevredenheid uitvoeren, data verzamelen en goed bekijken. Dat zijn bewegingen die we op veel scholen al zien, maar er zijn ook scholen die daarin nog stappen kunnen zetten.’
Het laatste advies dat de Graaff scholen wil meegeven is gericht op communicatie met ouders. ‘Je zet belangrijke stappen door simpelweg het contact meer aan te gaan: dat helpt zo goed. Denk aan de schooldirecteur die een kwartier voor aanvang van school op het plein gaat staan en op ouders toestapt voor een informeel gesprek. Voor leerkrachten geldt dat ook; reik eerder naar ouders uit, in plaats van pas in contact te komen als het al niet meer goed gaat.’
