Kinderen leren omgaan met toetsdruk en faalangst
Tekstschrijver & auteur
Sinds 2011 schrijft Irène in opdracht voor websites, tijdschriften, social media en aan informatieve boeken.
Begeleider PO-VO
Specialist in gedrag en hoogbegaafdheid.
povo leren-leren mindset groepsbegeleiding individuele-begeleiding po vo sbo subsidies
.webp)
povo subsidies po vo sbo individuele-begeleiding groepsbegeleiding
sefo groepsbegeleiding positief-onderwijs gedragsproblematiek sbo
Een gezonde mindset helpt kinderen om zich naar hun beste kunnen te ontwikkelen. Het is een manier om met uitdagingen, zoals toetsdruk, om te gaan. Elvira Schenk vertelt hoe zij leerlingen een positievere mindset bijbrengt tijdens haar begeleidingen.
Kinderen een gezonde mindset bijbrengen lijkt belangrijker dan ooit. Veel kinderen op de basisschool ervaren spanningsklachten rondom de doorstroomtoets; de voormalige “eindtoets” in groep 8 die bijdraagt aan het schooladvies voor het voortgezet onderwijs. Steeds meer tieners gaan gebukt onder stress, faalangst en negatieve gedachten. Burn-out is niet meer voorbehouden aan veertigers met kinderen en een verantwoordelijke baan; ook jonge twintigers vallen uit. Door kinderen al jong te leren hoe ze om kunnen gaan met uitdagingen, voorkomen we spanningsklachten in de basisschoolleeftijd én grotere problemen later in het leven.
Een van onze begeleiders met veel kennis over mindset is Elvira Schenk. Na het grafisch lyceum deed zij de Pabo, stond ze een tijd voor de klas en specialiseerde zij zich in gedrag en hoogbegaafdheid. Voor Educto gaat ze geregeld naar scholen in het kader van het Povo-traject, bedoeld om leerlingen te ondersteunen in de overgang van PO naar VO. Mindset is daar een belangrijk onderdeel van, omdat kinderen op het VO veel leerstof en toetsen krijgen en dat een andere manier van leren vraagt dan in het PO. Daarnaast geeft Elvira onder andere tekenles aan kinderen, is ze correspondent bij twee lokale kranten en geeft ze kinderen die dat nodig hebben uitdagende leerstof in een plusklas op een reguliere school. In deze plusklassen helpt Elvira kinderen een gezonde mindset te ontwikkelen. Cognitief getalenteerde kinderen hebben namelijk vaak last van faalangst, omdat ze niet geleerd hebben om fouten te maken en te oefenen: de gemiddelde leerstof en alledaagse uitdagingen gaan een meer- en hoogbegaafde meestal makkelijk af.
Leren over een gezonde mindset is echter voor iedereen belangrijk, vindt Elvira, omdat mindset veel zegt over hoe je zaken aanpakt en of je open staat voor nieuwe stof. ‘Sommige kinderen zijn helemaal klaar met leren of hebben het een beetje opgegeven. Als jij alles van tevoren negatief bekijkt en vastzit in een mindset van “ik kan het niet”, dan is je deur dicht. Dan sta je niet meer open voor leren en kun je niet goed meer nadenken.’
Dat is wat er gebeurt bij een vaste (“fixed”) mindset, legt Elvira uit. Mensen met een vaste mindset geloven dat hun intelligentie en talenten vaststaan sinds de geboorte: je bent slim of dom, je hebt aanleg voor zingen of niet. ‘Dan denk je eigenlijk: dit is het, ik kan niet verder groeien hierin. Als je moeilijk kunt leren, ben je niet slim en zal dat nooit beter worden. Of andersom, als je slim bent moet je alles meteen kunnen, want je bent slim geboren.’ Daar tegenover staat de groei (“growth”) mindset.
Mensen met een groei mindset geloven dat hun intelligentie en talenten zich kunnen ontwikkelen door zichzelf uit te dagen en tijd en moeite te steken in een vaardigheid. ‘Ik leg kinderen uit dat je een groeimindset hebt als je denkt: ik kan nog heel veel leren en ik hoef nog niet alles te weten. Maar het zit ook in wat je jezelf vertelt, zoals “ik kan dit niet”. In plaats daarvan kun je denken "ik kan dit nóg niet". Dan is er ruimte voor groei. Het is bewezen dat je beter presteert als je positieve gedachten hebt, en ook beter in staat bent om iets aan te gaan dat je lastig vindt.’
Ik laat de kinderen een filmpje zien van een meisje dat in een gymzaal staat en geen bal in het basket gegooid krijgt. ‘Heeft zij een vaste of een groeimindset?’, vraag ik de kinderen. Ze kunnen me al snel vertellen dat het meisje een vaste mindset heeft, want ze zegt zelf dat ze het niet kan. Vervolgens krijgt het meisje een blinddoek om en gooit nog een paar keer de bal, terwijl cheerleaders haar aanmoedigen. Ze gooit nog steeds mis, maar de cheerleaders doen bij de derde bal alsof ze raak gooit. Er wordt haar verteld dat het haar heel goed afgaat en ze mag zonder blinddoek gooien, terwijl de cheerleaders duidelijk laten merken dat ze vertrouwen in haar hebben. Nu gooit ze écht een paar keer raak. ‘De cheerleaders zijn zo positief, dat haar brein dat overneemt en denkt: blijkbaar kan ik het wel, ik moet het gewoon blijven proberen!’ leg ik uit. ‘Een groeimindset!’, roepen de kinderen. Het filmpje gaat verder met een professionele basketballer die alles raak gooit. Dan komen de cheerleaders erbij. De basketballer krijgt een blinddoek om, terwijl de cheerleaders boe roepen. Hij gooit mis en er wordt hem verteld dat het slecht ging, en dat ze niet veel vertrouwen hebben dat hij het zonder blinddoek wél kan. En warempel: hij gooit verschillende keren mis, terwijl hij zónder de negatieve cheerleaders alles raak gooide. ‘Zo gaat het ook met toetsen maken,’ vertel ik de kinderen. ‘Als jij van tevoren tegen jezelf zegt dat je het niet kunt, dan zul je die toets ook minder goed maken dan wanneer je in je hoofd een paar cheerleaders hebt zitten die roepen dat het je wel gaat lukken.’
Ook met een positieve of groeimindset kun je angstig of onzeker zijn, leert Elvira de kinderen. Het is zelfs onrealistisch om te denken dat je níet zo nu en dan angstig of onzeker bent. ‘Die gevoelens mogen er gewoon zijn. En als je weet dat ze er zijn, kun je er wat aan doen. Het gaat dus om een stukje bewustzijn. Hoe zit mijn denkpatroon in elkaar? Dan is oefenen ineens niet meer falen. Dan hoort oefenen erbij en is het een kracht.’
Ze geeft de leerlingen vaak een voorbeeld uit eigen ervaring. Elvira tekent en schildert graag. Als een groepje leerlingen waarmee ze werkt erg last heeft van negatieve gedachten en faalangst, neemt ze foto’s mee van de verschillende fases van een schilderij waaraan ze werkte. ‘Bij dat schilderij worstelde ik zelf met gedachten dat ik niet goed genoeg kon schilderen, en dat vertel ik dan aan de kinderen, met foto’s erbij van momenten dat ik echt niet meer verder wilde schilderen. Als ik ze het resultaat laat zien, zeggen ze enthousiast: “Maar je kan het gewoon! Dit is net een foto!” Dan herinner ik ze eraan dat ik dat zelf niet geloofde toen ik er nog mee bezig was, en vertel ik ze dat dát is waar zij nu zitten in hun proces.’
Elvira ziet dat toetsdruk en stress veel speelt bij kinderen op de middelbare school, maar ook de doorstroomtoets in groep 8 zorgt bij leerlingen vaak voor grote spanningen. In het kader van het Povo-traject leert Elvira kinderen omgaan met toetsdruk; als voorbereiding op het VO en, indien het traject al in begin groep 8 van start gaat, op de doorstroomtoets. ‘Naast de lessen over mindset gaat het om ontspanningsoefeningen, zoals samen tien keer ademhalen met een glimlach op je gezicht; beide hebben een positief effect op je mindset. En ik leer ze wat je kunt doen als je stress krijgt tijdens een toets; bijvoorbeeld om eerst de hele tekst en alle vragen te lezen, voordat je begint. Als je overzicht hebt, word je vanzelf rustiger in je hoofd.’
Elvira ziet dat scholen er veel aan doen om de doorstroomtoets voor kinderen zo prettig mogelijk te laten verlopen. Trajecten zoals Povo en het trainen van executieve functies, waar mindset ook onder valt, zijn voor scholen concrete manieren om kinderen te helpen omgaan met toetsdruk. Elvira hoort van kinderen die ze, in het kader van Povo, in de brugklas verder begeleidt, regelmatig terug dat ze wat gehad hebben aan haar lessen. ‘Dan geef ik het zaadje dat ik op de basisschool heb geplant nog wat water, zodat de kinderen verder kunnen groeien in hun mindset. Het is heel mooi om te horen dat ze een techniek hebben toegepast voor een toets, en zelf merkten dat de toets beter ging en de spanning minder was.’
Heb je behoefte aan extra hulp bij het goed voorbereiden van leerlingen op de doorstroomtoets? Met onze arrangementen zoals overgang POVO en het trainen van executieve functies, waar mindset ook onder valt, kunnen wij jouw leerlingen helpen omgaan met toetsdruk. Dien een hulpvraag in of lees meer over onze arrangementen.
Specialist in gedrag en hoogbegaafdheid.
