Groepsvorming in de zilveren weken
Tekstschrijver & auteur
Sinds 2011 schrijft Irène in opdracht voor websites, tijdschriften, social media en aan informatieve boeken.
Coach voor dynamische groepen
Na de kerstvakantie kan de dynamiek in je groep zomaar veranderd zijn. De zilveren weken zijn ervoor om samen weer te werken aan een sterke groepsvorming, zodat je leerlingen fijn met elkaar omgaan. Jacqueline Toma legt in dit artikel uit waarom die groepsdynamiek na de kerstvakantie soms verandert, en wat je in de zilveren weken kunt doen.
Een goed pedagogisch klimaat creëren in de klas begint tijdens de allereerste weken van het schooljaar: de gouden weken. In deze periode investeer je als leerkracht in de groepsvorming. Leerlingen en leerkrachten leren elkaar (beter) kennen, verhoudingen worden duidelijk en je spreekt samen omgangsregels af. Na de kerstvakantie is het tijd voor de tweede ronde: de zilveren weken. In deze periode is het nodig om opnieuw aandacht te besteden aan groepsvorming en de omgangsregels met elkaar op te frissen. Zo zet je als leerkracht een stevige basis voor een fijne, veilige sfeer tijdens de tweede helft van het schooljaar.
Waarom ís dat nodig na de kerstvakantie? Jacqueline Toma, kindercoach met een specialisatie in omgaan met pesten en groepsdynamica, licht dat toe. Ze heeft door opleiding en ervaring veel expertise ontwikkeld in het werken met dynamische groepen leerlingen op sociaal- emotioneel vlak. ‘Ieder kind heeft de kerstvakantie anders ervaren. Sommige kinderen hebben samen gespeeld, sommigen zijn op vakantie geweest, anderen zijn lekker thuis gebleven. Meestal hebben kinderen elkaar twee weken niet gezien, dus tijdens de zilveren weken maken ze opnieuw contact, kijken ze de kat uit de boom en voelen ze aan of ze nog steeds bij hetzelfde groepje horen. Zo gaat de klas weer de fases van groepsvorming door.’
Daarnaast kan het zijn dat er nieuwe kinderen instromen of dat een kind de groep verlaten heeft, bijvoorbeeld vanwege een verhuizing. Dat verandert de dynamiek van de groep, waardoor tijd en aandacht voor groepsvorming nog belangrijker worden.
Het is een gezellige en drukke periode, vertelt Jacqueline, waarin de leerkracht veel aandacht moet steken in klassenmanagement. ‘Eigenlijk ga je na de vakantie met je groep een stapje terug om het ritme weer te vinden.’ Daarvoor is het niet alleen nodig dat kinderen de nieuwe verhoudingen in de groep aftasten, maar ook dat de omgangsregels van de groep duidelijk zijn. Dat begint dus al in de gouden weken. ‘Een manier om dat te doen is door samen met de kinderen een groepsmissie te bedenken: wat voor een klas willen we zijn en wat vinden wij belangrijk als klas. Een voorbeeld van een groepsmissie is: “wij zijn lief voor elkaar, helpen elkaar en doen ons best; dan is elke dag een feestje.”’ (bron: Klasse(n)kracht)
Nadat de groepsmissie geformuleerd is, gaat de klas op zoek naar de regels en afspraken die nodig zijn om ervoor te zorgen dat de missie succesvol wordt. Omdat de regels en afspraken door de leerlingen worden geformuleerd, heb je commitment van de leerlingen en kan je regie voeren op deze regels en afspraken. Regie voeren op de missie houdt in dat je met de leerlingen in gesprek gaat. Welke regel, geformuleerd door de kinderen, is belangrijk om te gaan oefenen? Elke keer wanneer je wilt dat de aandacht gaat naar dit leerdoel, bespreek je van tevoren met de klas wat je verwacht aan gedrag.
Jacqueline: ‘Wanneer je pesten in je klas wilt voorkomen, neem dit dan ook op in de regels van je klas. In het sociaal- emotioneel leren (SEL) programma van school is vaak een anti-pestprogramma opgenomen. Besteed hier aandacht aan, zodat door de hele school dezelfde regels gelden. Reflecteer regelmatig op gedrag en situaties en voer hier regie op. Vergeet ook niet hier de ouders bij de gemaakte afspraken te betrekken.’
In de zilveren weken kijk je met je groep terug op de afgelopen periode. Jacqueline: ‘Wat gaat er goed? Waar moeten we de regels bijstellen, of nieuwe regels toevoegen? Je verfrist de regels en rituelen die er vóór de kerstvakantie waren.
Ik heb al een gesprek gehad met de leerkracht en ben in de klas geweest om te observeren. Nu is het tijd voor gesprekken met de kinderen over hoe zij het vinden in de klas. Maaike, een rustig meisje van tien, zit naast me aan tafel. Ik vraag haar wat er goed gaat in de klas. ‘We luisteren wel goed naar elkaar, vind ik. Als iemand boos is of verdrietig dan gaat juf met die jongen of dat meisje praten, en daarna praten we er met elkaar over.’ Ook is Maaike blij met de duidelijke afspraken over eten en drinken in de pauze en naar de wc gaan: daardoor is het nu rustiger in de klas. Als ik haar vraag wat er beter kan, denkt ze even na. ‘Ik zou wel willen dat kinderen minder met elkaar kletsen als we aan het werk zijn. Ik vind het dan moeilijk om mijn werk af te krijgen.’ Als ik van alle kinderen gehoord heb hoe zij het vinden in hun klas, maak ik een overzicht met alle opmerkingen, ideeën, ergernissen en fijne dingen wat dan klassikaal wordt besproken. Het is een open en eerlijk gesprek. Ik zie de gezichten van kinderen verzachten als ze horen hoe anderen een bepaalde situatie hebben ervaren. Er is echt al meer sprake van een groepsgevoel. De komende tijd zal de sfeer waarschijnlijk nog verder verbeteren, omdat de leerkracht nu weet naar welke omgangsregels extra aandacht moet gaan.
Groepsvorming, vertelt Jacqueline, verloopt in een aantal fasen; zowel tijdens de gouden als de zilveren weken. Volgens het groepsvormingsmodel van Bruce Tuckman draait de eerste fase, Forming, om de kennismaking of het weerzien. In de tweede fase, Storming, is de dynamiek in de groep al wat sterker en kunnen er onderlinge conflicten ontstaan, waarbij kinderen begeleid moeten worden om op respectvolle wijze met elkaar om te gaan. De derde fase, Norming, gaat om het stellen van grenzen. Dit is de fase waarin je met de groep afspraken maakt of deze opfrist. Als dat allemaal goed gaat, komt de groep in de Performing fase en kunnen leerlingen in veiligheid excelleren. Wanneer je dit proces van groepsvorming goed begeleid, zul je merken dat lesgeven prettig is en dat de kinderen zin hebben om zich – in veiligheid- te ontwikkelen op ieder gebied, vertelt Jacqueline.
Wanneer de sfeer in de klas niet goed is, zijn de zilveren weken een mooi moment om terug te gaan naar de missie met de bijbehorende regels en afspraken. Wat gaat goed en waar moet aandacht aan besteed worden? Zorg ervoor dat je als leerkracht de regie weer direct op je neemt en investeer in je klassenmanagement. ‘Je verbetert de sfeer in een klas bijvoorbeeld door ervoor te zorgen dat kinderen elkaar goed kennen, door samenwerkingsactiviteiten te doen en door kinderen verantwoordelijk te maken voor de regels die ze opgesteld hebben in de klas.’
Jacqueline geeft het voorbeeld van een groep 6 waarin veel onrust was. De leerkracht sprak met de kinderen over wat voor soort klas ze wilden zijn: dat werd ‘een leuke klas, waarin we elkaar helpen’. Samen bedachten ze de regels die daarbij hoorden, zodat de kinderen wisten wat er van ze verwacht werd. (Dit proces werd ook gedeeld met de ouders die daardoor zeer betrokken waren bij de klas en de ontwikkelingen van de klas) Vervolgens stelde de leerkracht elke twee weken een van de regels centraal met behulp van een T-kaart. Dit is een kaart waarop duidelijk omschreven wordt welk gedrag er verwacht wordt.
Daarnaast had de leerkracht regelmatig één-op-één gesprekken met de leerlingen. Dit deed ze onder het zelfstandig werken of in de pauzes wanneer de kinderen op hun plek fruit aten.’ Langzaam maar zeker verbeterde de sfeer in de klas. De leerkracht werkte verder aan sociale veiligheid, samenwerking en helpend gedrag. De kinderen leerden de ander aan te spreken op ongewenst gedrag, vriendschappen werden opgebouwd en er ontstond positieve communicatie. Aan het einde van het jaar kon de klas terugkijken op een leerzaam en fijn jaar. De klas bevestigde dat als je de regels die je samen gevormd hebt scherp houdt, je een veilige sfeer creëert waarin kinderen goed kunnen leren en klaar zijn voor het volgende jaar.
Voor Jacqueline is dat de grootste beloning van haar werk: om kinderen te zien groeien. ‘Alles wat kinderen doen komt vanuit goede bedoelingen. Soms weten ze niet hoe ze bepaalde dingen moeten aanpakken. Ik vind het fijn om ze te leren hoe ze met elkaar om kunnen gaan als het even niet goed lukt. Het maakt me helemaal blij als mijn lessen en ondersteuning tot succes leiden!’
