Executieve functies versterken in het onderwijs
Content specialist
Zet zich iedere dag 100% in om Educto in het zonnetje ☀️ te zetten.
Executieve functies zijn de ‘regelaars’ van het brein: ze helpen leerlingen plannen, focussen en volhouden. Wanneer deze functies onvoldoende ontwikkeld zijn, kunnen leerprestaties stagneren en neemt stress toe. In onderwijszorg spelen executieve functies een cruciale rol, zeker bij leerlingen met extra ondersteuningsbehoeften. Door gericht te trainen, bijvoorbeeld met stappenplannen, visuele hulpmiddelen en reflectiegesprekken, versterken we de zelfregie en het leerplezier.
In de klas zien we het dagelijks: leerlingen die hun huiswerk vergeten, opdrachten half inleveren of vastlopen bij een onverwachte vraag. Vaak ligt dit niet aan onwil of gebrek aan kennis, maar aan onvolledig ontwikkelde executieve functies. Deze functies vormen de basis van leren leren: ze bepalen hoe een leerling informatie verwerkt, zich organiseert en volhoudt bij tegenslag.
Vooral in de onderwijszorg (zorgniveau 2-3-4) komen we kinderen tegen die op dit vlak een steuntje in de rug nodig hebben. Denk aan leerlingen met dyslexie, ADHD of langdurig schoolverzuim. Juist bij hen is het versterken van executieve functies een sleutel tot succes.
Neurowetenschappelijk onderzoek laat zien dat executieve functies bestaan uit drie basisprocessen: werkgeheugen, inhibitie (het kunnen remmen van impulsen) en cognitieve flexibiliteit (het vermogen om je aan te passen aan nieuwe situaties). Deze drie vormen samen de basis van leren leren. Leerlingen die goed kunnen plannen, fouten durven corrigeren en hun aandacht kunnen vasthouden, presteren op de lange termijn beter en ervaren minder stress
Miyake et al. (2000) – “The Unity and Diversity of Executive Functions”.Onderwijsonderzoek laat verder zien dat leerlingen hun executieve functies niet vanzelf ontwikkelen – ze moeten deze vaardigheden expliciet leren en oefenen. Vooral in omgevingen waar structuur ontbreekt of waar leerlingen weinig succeservaringen opdoen, blijven deze functies achter. Praktische begeleiding en herhaling blijken essentieel om blijvende groei te realiseren
Adele Diamond – review over executive functies.Tot slot tonen longitudinale studies aan dat leerlingen met sterke executieve functies later beter omgaan met complexiteit, zelfstandig leren en sociaal functioneren. Anders gezegd: wie zijn brein leert organiseren, leert zijn leven organiseren
Kennisrotonde – “Heeft executieve functies trainen positief effect op taal- en rekenprestaties”.
Een korte reflectietool die leerlingen helpt hun taak te structureren:
Voor ik begin:
Begrijp ik de opdracht?
Heb ik alles wat ik nodig heb?
Tijdens:
Werk ik volgens mijn plan?
Moet ik iets aanpassen?
Na afloop:
Heb ik alles nagekeken?
Wat ging goed, wat kan beter?
Deze checklist kan op papier of digitaal worden aangeboden en geeft houvast bij dagelijkse opdrachten.
Executieve functies ontwikkelen zich langzaam – tot ver in de adolescentie. Ouders en begeleiders spelen een cruciale rol door thuis en op school dezelfde strategieën aan te moedigen. Samenwerking is essentieel: één lijn in aanpak voorkomt dat leerlingen verstrikt raken in tegenstrijdige verwachtingen.
Waar liggen kansen?
Preventief werken: executieve functies expliciet maken in het curriculum, niet pas bij problemen.
Trainingsprogramma’s koppelen aan basisvaardigheden: rekenen en lezen worden sterker als leerlingen beter kunnen plannen en monitoren.
Technologie inzetten: apps zoals SprintPlus of planningssoftware bieden extra houvast, mits goed ingebed in begeleiding.
