In de eerdere artikelen van deze reeks werd al gesproken over het essentiële belang om de thuistaal van meertalige kinderen te erkennen in het onderwijs en werden hier al eenvoudige handreikingen voor gedaan. Zo draagt het erkennen van de thuistaal in het onderwijs bij aan de culturele identiteit en het sociaal welbevinden, versterkt het de betrokkenheid van ouders en legt het een belangrijke basis voor een succesvolle taalontwikkeling en kan dit al op een eenvoudige manier worden gedaan door thuistalen te verwelkomen op school, translanguaging toe te passen en het taalbewustzijn te vergroten. Het toelaten van de thuistalen in het Nederlandse onderwijs heeft dus positieve effecten. Vanzelfsprekend vraagt dit wel wat van leerkrachten. Echter blijkt dat het al enorm helpt wanneer leerkrachten meer weten over de thuistalen van hun leerlingen. In dit artikel wordt juist aan dit aspect aandacht besteed.
Tweedetaalverwerving
In de tweedetaalverwerving bestaan er twee visies wat betreft de invloed van talen op elkaar. Aan de ene kant zeggen onderzoekers dat de eerste taal er niet toe doet en geen invloed heeft op het verwerven van een tweede taal. Dit betekent dat alle leerlingen die het Nederlands als tweede taal leren tegen dezelfde problemen aanlopen. Echter bestaat ook de visie dat de eerste taal van invloed is op de tweede taal. Dit wordt aangeduid met de termen ‘transfer’ of ‘interferentie’. Deze visie stelt dat tweedetaalleerders eigenschappen van hun eerste taal toepassen op hun tweede taal. Wanneer talen uit eenzelfde taalfamilie komen, kan dit handig zijn (Ammar et al., 2010). Wanneer dit echter niet het geval is, kan dit leiden tot hardnekkige fouten. Zo kent het Russisch bijvoorbeeld geen lidwoorden, waardoor een leerling met het Russisch als moedertaal eerst zal moeten leren wat lidwoorden zijn en hoe je ze gebruikt. Voor een leerling met een moedertaal waarin wel lidwoorden voorkomen, vormt dit een minder grote uitdaging.
Er is geen definitief antwoord op de vraag welke visie waar is. Het is zeer aannemelijk dat de eerste taal wel degelijk een rol speelt op het leren van de tweede taal, maar dat er ook bepaalde universele verwervingsprocessen zijn. Zo zullen sommige kenmerken van het Nederlands, waaronder het gebruik van het woordje ‘er’, voor alle taalleerders moeilijk zijn, terwijl andere kenmerken voor specifieke groepen taalleerders een uitdaging kunnen vormen.
Moedertaalspecifieke taalproblemen
Wanneer het om het Duits, Engels of Frans gaat, lukt het leerkrachten nog wel om verbanden te leggen, maar de vele verschillende moedertalen van de leerlingen maakt het tegenwoordig steeds moeilijker om in te spelen op de voorkomende taalproblemen. In deze situaties kan het enorm helpen wanneer leerkrachten meer kennis hebben over de thuistalen van hun leerlingen, zodat ze beter kunnen anticiperen op moedertaalspecifieke taalproblemen en deze kunnen verhelpen. Daarnaast kunnen leerkrachten ook gebruikmaken van de overeenkomsten tussen het Nederlands en de andere talen, zodat de moedertaal het taalverwervingsproces van het Nederlands kan ondersteunen.
Wist je namelijk dat:
Het Turks geen verschil kent tussen ‘hij’/’zij’. Hierdoor is het voor moedertaalsprekers van het Turks ook moeilijker om dit verschil te duiden in het Nederlands.
Het Russisch, Pools en Oekraïens geen lidwoorden kennen. Het gebruik van lidwoorden in het Nederlands zorgt daardoor voor een grote uitdaging.
In het Oekraïens en Arabisch het onderwerp van de zin vaak kan worden weggelaten. Dit wordt met een voorvoegsel aan het werkwoord aangegeven. Hierdoor kunnen moedertaalsprekers van deze talen ook in het Nederlands dit onderwerp vaak weglaten. (Vrije Universiteit van Amsterdam, 2017).
Digitale hulpmiddelen
Gelukkig hoeven leerkrachten die niet allemaal zelf uit te zoeken en zijn er inmiddels meerdere hulpmiddelen voor om kennis op te doen over de verschillende moedertalen van de leerlingen. Zo hebben taalkundigen en onderwijsexperts van de Universiteit Utrecht de webapp ‘MoedINT2’ (een afkorting van ‘Moedertaal in NT2-onderwijs’) ontwikkeld (Leufkens et al., 2018). Leerkrachten vinden in deze app informatie over de verschillen en overeenkomsten tussen thuistalen en het Nederlands, evenals enkele lesactiviteiten gericht op meertaligheid en concrete taalverschillen. Leerkrachten die al gebruikmaken van de app geven aan dat ‘meer kennis van de talen van hun leerlingen ervoor zorgt dat ze meer begrip hebben voor fouten, waardoor de band tussen leerling en leerkracht wort versterkt’.
Daarnaast hebben masterstudenten en een docent aan de Vrije Universiteit van Amsterdam een website ontwikkeld met informatie wat betreft de fonologie, morfologie, pragmatiek en syntaxis van meer dan 75 talen in vergelijking met het Nederlands (Vrije Universiteit van Amsterdam, 2017). Op deze website worden de verschillen tussen de verschillende talen duidelijk gemaakt en wordt aangegeven waar een moedertaalspreker van een specifieke taal moeite mee zou kunnen hebben wanneer het Nederlands als tweede taal leert.
Kennis over taalverschillen zorgt ervoor dat de bron van taalfouten eerder herkend kunnen worden, struikelblokken beter begrepen worden en hier sneller op geanticipeerd kan worden. Daarnaast zorgt het begrip voor meer respect tussen leerkracht, leerling en zijn/haar omgeving.
Wil jij meer weten over taalverschillen of heb je behoefte aan extra hulp gericht op de bewustwording hiervan in jouw team? Vraag onze experts van De Taalreis om hulp!
Ammar, A., Lightbown, P.M., & Spada, N. (2010). Awareness of L1/L2 differences: Does it matter? Language Awareness, 19 (2), 129-146.
Leufkens, S. & Hebing, A. (2018). Webapplicatie: Moedertaal in NT2 (MoedINT2), https://www.moedint2.nl. Geraadpleegd op 1 mei 2024.
Vrije Universiteit van Amsterdam (2017). Meertaligheid en taalstoornissen, https://meertaligheidentaalstoornissenvu.weebly.com/. Geraadpleegd op 1 mei 2024
