Shadow als steun voor het kind in zijn overstap naar het SBO
Tekstschrijver & auteur
Sinds 2011 schrijft Irène in opdracht voor websites, tijdschriften, social media en aan informatieve boeken.
Ervaren social worker gespecialiseerd in individuele begeleiding
sefo po groepsbegeleiding positief-onderwijs
positief-onderwijs sefo groepsbegeleiding po
sefo po individuele-begeleiding kindercoaching
Hoe help je een kind bij de overstap van regulier basisonderwijs naar speciaal (basis)onderwijs? Shadowbegeleiding is daarvoor erg waardevol. In dit artikel vertelt Jaouida Dahmane hoe deze vorm van begeleiding er in de praktijk uitziet én waarom het zo goed werkt.
Sommige leerlingen in het regulier basisonderwijs lopen zodanig vast, dat het speciaal (basis)onderwijs een betere plaats voor ze lijkt te zijn. Scholen in het regulier basisonderwijs kunnen deze leerlingen, die meestal te maken hebben met sociaal-emotionele problematiek en/of leerproblemen of een stoornis, niet bieden wat ze nodig hebben. De klassen in het speciaal (basis)onderwijs zijn kleiner, waardoor de leerling meer persoonlijke aandacht krijgt van de leerkracht en minder prikkels te verwerken heeft. Bovendien is er in het S(B)O meer expertise aanwezig om de leerling te ondersteunen.
Maar de overgang van het regulier basisonderwijs naar het speciaal (basis)onderwijs vraagt veel van de leerling, de school en de verzorgers van de leerling. Voordat duidelijk is dat een leerling beter op zijn plek is op het S(B)O, loopt deze immers vaak vast in het regulier onderwijs. Les krijgen in de klas, met nog 28 andere kinderen, lukt niet meer; de leerling heeft begeleiding nodig buiten de klas of komt zelfs thuis te zitten. Ook het wachten op een geschikte plek maakt het uitdagend voor de leerling, betrokkenen en omgeving. Shadowbegeleiding kan in deze fase veel steun geven aan de leerling, de leerkracht en de verzorgers van de leerling. Het gaat dan om één op één begeleiding om de eventuele onderwijsachterstand te beperken, te werken aan gedragsproblematiek én het kind te steunen in de overgang naar het S(B)O.
Voor Jaouida Dahmane, een ervaren social worker gespecialiseerd in individuele begeleiding, is heel duidelijk dat shadowbegeleiding leerlingen in een dergelijke situatie veel kan bieden. Zelf werkte ze een half jaar lang, vier dagen in de week met Nathan, een jongen van zes jaar die op het regulier onderwijs niet functioneerde en uiteindelijk een fijne plek in het SO kreeg. Jaouida begeleide Nathan buiten de klas, omdat het hem vanwege sociaal- emotionele problematiek niet lukte om met zijn klasgenoten samen te zijn en mee te doen in de klas.
‘De hulpvraag vanuit school was oorspronkelijk om te kijken wat er in Nathan om ging, en of we als doel konden stellen dat hij weer in zijn eigen klas les kreeg. Gaandeweg ontdekten we dat dit doel niet haalbaar was. Tijdens de één op één begeleiding functioneerde hij goed, maar zodra hij met een activiteit meedeed, ging het mis. Toen is besloten om ons plan aan te passen en op zoek te gaan naar een plek voor Nathan in het speciaal onderwijs.’
Jaouida formuleerde samen met de betrokken leerkracht en intern begeleider op school de doelen opnieuw, zodat ze Nathan konden voorbereiden op het speciaal onderwijs. ‘Zelfvertrouwen opbouwen was een belangrijk doel, want Nathan was erg onzeker geworden door de moeilijke omstandigheden in zijn thuissituatie en het niet mee kunnen doen in de klas. Daarnaast heb ik bijvoorbeeld gewerkt met het belonen van goed gedrag, omdat dat in het speciaal onderwijs ook vaak gedaan wordt.
Als hij zich in de ochtend goed gedroeg – bijvoorbeeld niet schreeuwend door de gang rennen of zomaar de deur van een klas openen, zoals hij voorheen deed – mocht hij voetballen met de andere kinderen in de pauze of aansluiten in de klas als de leerlingen vrij gingen spelen.’ Lukte het niet, dan hielp Jaouida Nathan omgaan met zijn teleurstelling door erover te praten, en hem te vertellen dat ze het morgen weer opnieuw gingen proberen.
De vertrouwensband die Jaouida met Nathan had opgebouwd hielp daar erg bij: een belangrijke voorwaarde voor het slagen van shadowbegeleiding, meent Jaouida. ‘Ik heb dat gedaan door echt naar hem te luisteren en er voor hem te zijn op de moeilijke momenten. Wanneer hij bijvoorbeeld graag een klas in wilde lopen en door mij of de directrice begrensd werd, bleef ik rustig, verplaatste me in hem en probeerde uit te vragen waarom hij dit zo graag wilde. Dan bleek het vooral om aandacht te gaan, en gaf ik hem de aandacht die hij zo nodig had, maar op een andere manier.’
Met de vertrouwensband als basis werkte Jaouida stap voor stap aan de doelen, variërend van Nathan’s zelfvertrouwen opbouwen tot niet rennen door de gang of het leren strikken van veters. Vaak gaat het bij een praktisch doel, zoals veters leren strikken, om veel meer dan dat: Jaouida traint zijn concentratie en leert hem hoe het voelt om door te zetten totdat iets gelukt is.
‘Je wil graag leren om je veters te strikken, hè Nathan?’ Hij stort zich enthousiast op de veterschoen die ik heb meegenomen om te oefenen. Ik laat hem even kijken en voelen voordat we beginnen. De schoen heeft cijfers en kleuren: Nathan vindt het geweldig. ‘Welk getal staat er bij het rode rondje?’ vraag ik. ‘De één!’ roept hij uit. Samen ontdekken we dat aan de andere zijde van de schoen ook een rood rondje met een één staat. Ik pak de veter vast voor het eerste knoopje, maar ik weet dat alleen voordoen geen zin heeft: dan ben ik zijn aandacht al kwijt. Dus vraag ik hem zijn vinger op de veter te leggen, en ik leg mijne erboven op. Zo laat ik hem voelen waar de veter heen gaat om een knoopje te maken. ‘En dan doen we het puntje van de veter hier doorheen,’ vertel ik erbij. Om de haverklap moet ik Nathans aandacht weer vangen, omdat hij wordt afgeleid door een geluid of een nieuwe prikkel. Maar na drie kwartier heeft Nathan het knoopje in de vingers. Trots rent hij een rondje om de tafel met de schoen hoog in de lucht. Morgen gaan we verder met de eerste lus.
Het behalen van kleine doelen zoals veters strikken voelde voor zowel Jaouida als Nathan groots: Jaouida zag zijn zelfvertrouwen er door groeien. Ook het oefenen met gedragsregels op school gaf Nathan uiteindelijk zelfvertrouwen en rust, merkte Jaouida. ‘Op een gegeven moment begreep hij: dit zijn de regels, en een begrenzing daarin is geen afwijzing van wie hij is. Hij mag gewoon zijn wie hij is, en dat kan hij volop laten zien wanneer hij vrij speelt, bijvoorbeeld.’
Door duidelijk te begrenzen, maar ook uit te leggen waaróm bepaald gedrag storend is voor anderen, bereikten Jaouida en Nathan stapje voor stapje alle doelen. ‘Dan zag ik hem bij de deur staan, die hij voorheen open zou hebben gegooid zonder erover na te denken. Maar nu keek hij me aan met grote ogen en zei: “Oh ja, ik mag de deur niet opendoen, hè?” Voor een ander lijken dat kleine doelen, maar voor Nathan is dat hartstikke groot. En het is allemaal gelukt!’
Jaouida heeft er dan ook alle vertrouwen in dat Nathan een goede start maakt op het speciaal onderwijs. ‘Hij krijgt daar de duidelijkheid en strikte regels die hij nodig heeft, in een kleine klas met alle aandacht voor Nathan. Ik merk ook dat hij minder onzeker is en dat hij nu weet dat hij juist gezien of gehoord wordt als hij op andere manieren dan met slaan om aandacht vraagt. Ik heb hem ook goed voorbereid op zijn nieuwe school. Toen Nathan daar voor het eerst was gaan kijken, merkte hij dat hij daar meer met zijn handen zou gaan doen dan, zoals hier, met zijn hoofd. Dat vond hij heel fijn, dus daar hadden we het vaak over: hoe zijn dag er uit zou zien zodra hij daar op school zat.’
Een goede samenwerking met school en de verzorgers van Nathan heeft bijgedragen aan de geslaagde shadowbegeleiding. Maar er was ook doorzettingsvermogen en geduld voor nodig vanuit Jaouida. Ook op dagen dat het moeizaam ging, wist Jaouida nog compassie en geduld op te brengen voor het proces van Nathan. ‘Achter dat gedrag zit echt een hele leuke, lieve jongen. Ik probeer me steeds weer in te leven, want dat gedrag komt ergens vandaan. Hij wil zelf ook graag hulp, al laat hij dat niet zo duidelijk zien. Maar hij wil het wel.’
Ervaren social worker gespecialiseerd in individuele begeleiding
